Tijd voor koudekiemers

Sommige planten (bijvoorbeeld een groot deel van één- en tweejarigen) kunnen het zich niet veroorloven om heel moeilijk te doen, om zich voort te kunnen planten zijn ze afhankelijk van een snelle kieming, snelle groei en vervolgens snel bloeien en zaden maken voor nog meer nageslacht.

Maar er zijn ook ‘lastige klanten’, vaak heesters, bomen, soms vaste planten maar ook wat eenjarigen-met-spatsies (bijna altijd soorten die van nature richting Noord- of Zuidpool of bijvoorbeeld in bergachtige gebieden groeien).

En ach, spatsies, dat is nou weer niet aardig om te zeggen, eigenlijk zijn het heel slimme soorten die ouderwets tijd nodig hebben. In de vorm van een winter en een voorjaar.

Deze zaden hebben eerst een koude periode nodig voor ze kunnen kiemen. Als je zaden van dit soort planten gewoon binnenshuis zaait in het voorjaar is de kans heel groot dat de zaden niet zullen kiemen. Ze hebben eerst een langere periode met lage temperaturen en winterse omstandigheden nodig; van kou en vorst tot sneeuw en regen en ijs, niets deert ze. Dat soort omstandigheden zorgen ervoor dat de beschermende zaadhuid (het hoesje dat beschermend om het zaadje heen zit) steeds dunner wordt en dat, juist wanneer de temperatuur weer wat gaat stijgen in het voorjaar, de zon meer schijnt en vooral de lichturen per dag zich uitbreiden, het zaadje ontwaakt uit zijn winterslaap.

Voorbeeld van een koudekiemer: de eenjarige Consolida ajacis (ook wel Delphinium ajacis) Splish Splash. Soms lukt het om haar te laten kiemen bij kamertemperatuur maar veel fijner vindt ze het om een langere periode met vooral sterk wisselende koele/koude temperaturen te krijgen voor de kieming.

Je kunt bedenken dat je het met deze soorten eens bent, en eigenwijs toch gewoon in het voorjaar bij kamertemperatuur zaaien (en daar is ook niks mis mee; ik heb het allemaal gedaan en geprobeerd, al was het maar uit nieuwsgierigheid). Ik kan alvast verklappen dat het in ongeveer 8 van de 10 gevallen echt niet lukt om ze bij directe warmte tot leven = kiemen te wekken. Eigenlijk is het een heel natuurlijk mechanisme van dit soort zaden waarbij ze de kieming uitstellen. Zo kunnen zaden in hun natuurlijke omgeving niet te vroeg kiemen en jonge zaailingen voortijdig doodvriezen in de winter.

Mijn favoriete moment?

Traditioneel zaai ik mijn koudekiemers bijna elk jaar rond Oud & Nieuw. Net in de winter, koud genoeg, tijd genoeg voor rust kou en daarna opwarming. Waar anderen een Nieuwjaarsduik nemen, rotjes afsteken, of naar een nieuwjaarsreceptie gaan, bedenk ik welke koudekiemers ik wil gaan zaaien en maak alles daarvoor in orde; potgrond gemengd met 1/5^e deel brekerzand, labeltjes, potjes. Het is weer eens wat anders maar ook erg leuk, want terwijl je zaait bedenk je dat de kortste dag op 21 december al weer achter ons ligt, en dat over een paar weken de lente voorzichtig gaat beginnen (ja, een beetje optimisme helpt altijd).

Allium schoenoprasum, Bieslook. Sommige Alliumsoorten kunnen nog wel eens bij kamertemperatuur kiemen maar vertrouw er nooit op. Ook belangrijk; Alliumzaden blijven niet heel lang kiemkrachtig (1 tot maximaal 2 jaar). Dus zaai ze in het eerste jaar en zaai ze koud.

Ik zaai de zaden in de potjes, dek ze af met wat potgrond/zandmengsel, of met alleen wat zand, label ze en zet ze zonder pardon buiten neer. In een onderbak die de potjes in storm overeind en bij elkaar houdt, maar wel met afwateringsgaten onderin want anders kan de bak vol water komen te staan, en dat is zelfs voor deze diehards wat teveel van het goede. En pas op met zaden die door vogels of muizen erg lekker worden gevonden, een vliesdoek helpt bijvoorbeeld om de zaaisels daartegen te beschermen.

En kijk er dan vooral een maand of 2 niet naar; nat, droog, koud, warm, sneeuw, laat het allemaal maar over ze heen komen. Vanaf maart wordt het tijd dat je de zaaisels wat beter in de gaten gaat houden, af en toe kijkt of de potgrond niet uitdroogt, water geven indien nodig. Je mag de potjes nu ook wel wat warmer en zonniger zetten zodat je de zaaisels wat op weg helpt.

Sommige mensen kiezen ervoor om de zaaisels nu binnen te zetten voor een snelle kieming. Zelf bedenk ik altijd dat als ik het nu zolang heb volgehouden, en de zaden op deze manier willen kiemen, ze dan ook die laatste periode dat nog in hun eigen tempo mogen doen. Als je ze naar binnen haalt ga je zaden die zich niet willen haasten na al die tijd toch aansporen om haast te maken. Het is zeker een optie, heel vaak lukt het, maar tegelijkertijd is er het gevaar dat je de zaden te vroeg warm zet en dan kiemen ze alsnog niet of slecht.

Ik heb nog nooit gehoord dat iemand Astrantia (Zeeuws Knoopje) bij kamertemperatuur heeft weten te laten kiemen, kiemt zonder koudeperiode echt niet, niks, nul, noppes.

En dan ergens tussen half maart en eind april gebeurt het ineens; als je even controleert of je nog water moet geven zie je ineens een paar gekiemde zaailingen. Nou, als dat nog geen groot wonder is, zomaar uit zichzelf wakker geworden na een hele winter diepe slaap!! Vanaf dat moment ga je natuurlijk water geven wanneer nodig, en de zaailingen uitplanten wanneer ze groot genoeg zijn.

Ook Polygonum oriëntale is zo’n notoire koudekiemer; het lukt sommige mensen niet om haar te laten kiemen, simpelweg omdat ze tijd en kou nodig heeft (maar als ze eenmaal één keer is gekiemd heb je haar elk jaar want ze zaait zich rijkelijk uit).

Wat als je nu in Australië woont, of in Mexico, of Gambia? Dan is daar gelukkig hopelijk een koelkast en vriezer. Het is niet ‘natuurlijk’ en de kans op mislukken is groter omdat je zelf moet gaan bepalen hoe lang je de zaden wilt laten slapen en hoe lang en streng de winter is (en dat is voor elke soort anders, zoals er in mijn tuin koudekiemers al eind maart kiemen en sommigen pas half of eind april). Maar dan is dit in ieder geval een mogelijkheid:

Meng een kleine hoeveelheid potgrond/zand en meng de zaden daar doorheen, doe dit in een plastic zakje. Maak het vochtig maar niet kletsnat, knoop het zakje dicht en leg het 8 tot 10 weken in de koelkast (bij voorkeur in een 0-gradenvak. Je kunt de zaden ook regelmatig een paar uurtjes in de diepvries leggen (maar niet tot -20, dat is teveel van het goede, een paar uur licht bevriezen is helemaal prima). Bedenk dat de temperatuur buiten in ons klimaat ook regelmatig in een winter wisselt, ergens tussen de -10 en +10 graden, en dat is dus de meest ideale temperatuur (inclusief de schommelingen).

Na die 8 tot 10 weken haal je dan het plastic zakje uit de koelkast en zaai je de zaden alsnog in potjes. Niet ideaal maar zeker een optie als je niet in Nederland woont (of wel in Nederland woont maar de zaden om welke reden dan ook bijvoorbeeld in mei nog moet gaan zaaien).

Cleome hassleriana, ook bij haar lukt het soms om haar te laten kiemen bij kamertemperatuur. Maar veel fijner vindt ze het om een langere periode met vooral sterk wisselende koele temperaturen te krijgen voor de kieming

Een lijst met alle koudekiemers is veel te lang om hier te plaatsen, zie de foto’s voor wat voorbeelden. Lees de zaaibeschrijving zoals die op het zakje staat (maar dat geldt voor alle zaden, elk succesvol zaaien begint bij een goede zaaihandleiding).

En kijk vooral op deze website voor een imposante lijst met zaaibeschrijvingen: http://tomclothier.hort.net/

Tot slot nog een foto van Impatiens balfourii, ook weer een eenjarige die vooral graag net voor de winter buiten wordt gezaaid. En ook zij zaait zich net als de Polygonum rijkelijk jaar na jaar uit als je haar eenmaal hebt.

Succes, en vooral heel veel plezier met het zaaien van de allereerste zaden van 2017 !!

Groetjes,

Diana