IJsheiligen

Ik ken de term IJsheiligen al bijna mijn hele leven. Sinds ik een moestuin heb (1991) neemt ze in het voorjaar een belangrijke plaats in mijn (tuin)leven in. Maar ook lang daarvoor wist ik al van de IJsheiligen: mijn vader had een grote volkstuin, en een aantal familieleden waren boer. Ik had een oom die heel veel verschillende weerspreuken kende (en die ook te pas en te onpas uitsprak). Er zijn er twee die me altijd zijn bijgebleven en die ik met het zoeken naar informatie ook op internet vond:

‘Pancraas, Servaas, en Bonifaas, brengen sneeuw en ijs helaas!’. En de andere (en daar moest ik altijd om grinniken): ‘Wie zijn schaap scheert voor Servaas, houdt meer van wol dan van het schaap’.

De IJsheiligen gaan dus mijn hele leven al mee, ze zijn er elk voorjaar weer. En toch heb ik me eigenlijk nooit verdiept in wie of wat ze zijn, en waarom. Naar aanleiding van reacties op mijn website bedacht ik dat het na al die jaren tijd werd om iets meer te weten te komen over deze, in de tuinderswereld, beroemde (of zijn het beruchte?) dagen. Ik heb altijd geleerd: IJsheiligen valt op 11, 12 en 13 mei en pas daarna mag je vorstgevoelige planten uitplanten. Als een vaststaand gegeven.

Maar er blijken niet drie maar vijf IJsheiligen te zijn. Dat wist ik ook wel maar ik wist nooit waarom er soms 3 dagen en soms 5 dagen werden genoemd. En ik wist ook niet veel meer dan dat het christelijke en/of katholieke heiligen waren.

Ik heb de informatie op een groot aantal websites op internet gevonden. Ik kan me voorstellen dat er mensen met meer kennis van dit onderwerp opmerkingen of aanvullingen hebben, in dat geval hoor ik het graag!

De verwarring met de 3 of 5 dagen wordt veroorzaakt doordat 3 een heilig getal is, daarom worden er vaak maar 3 in plaats van 5 dagen aangehouden. En ik dacht vroeger dat deze naamdagen hun geboortedagen waren, maar later las ik dat het juist hun sterfdagen waren. Dat was verwarrend maar nu weet ik: de sterfdag van een heilige op aarde wordt gezien als de geboortedag in de hemel. Dat maakt het direct duidelijker!

Hieronder vind je wat meer informatie over de 5 IJsheiligen:

11 mei: Mamertus

Mamertus was een bisschop die aan het begin van de vijfde eeuw in Frankrijk werd geboren. In de tijd dat hij bisschop was werd zijn stad door veel ellende getroffen, van een aardbeving tot ziekten en oorlogen. Ter voorkoming van nog meer rampspoed kondigde Mamertus een processie aan die door de straten van de stad trok. Die processies zie je ook nu nog regelmatig. Mamertus stierf na een vruchtbaar leven op 11 mei 475.

12 mei: Pancratius

Pancratius had heel veel minder geluk. Hij werd geboren rond het jaar 290 en was al op jonge leeftijd wees. Hij werd door een oom opgevoed en woonde in Rome. En daar was in die tijd de christenvervolging op haar hoogtepunt. Pancratius probeerde zoveel mogelijk christenen te helpen maar werd verraden. Omdat hij weigerde afstand te doen van zijn christelijke geloof werd hij op 12 mei 304 op 14-jarige leeftijd in het openbaar onthoofd. Pancratius is de patroon van de trouw aan de eed (bij het doopsel, huwelijk, priesterschap en ambtseed).

13 mei: Servatius

Servatius was een bisschop die in het begin van de 4^e eeuw werd geboren. Hij was in zijn tijd belangrijk in zowel de kerk als de politiek maar moest door zijn overtuiging en uitlatingen vluchten. Hij stierf op 13 mei 384 en ligt begraven in de Sint Servaas basiliek in Maastricht.

14 mei: Bonifatius (van Tarsus)

Dit is niet de bekendere apostel Bonifatius die bij Dokkum werd vermoord maar een Romeinse burger die in de derde eeuw werd geboren. Hij bekeerde zich openlijk tot het christendom en werd tijdens de christenvervolgingen gevangen genomen, gemarteld en uiteindelijk op 14 mei 307 gedood doordat hij in gloeiende pek werd gegooid.

15 mei: Sophia van Rome

Sophia (of Sophie) is de enige van de vijf die ook echt iets met het weer te maken heeft. Zij was een weduwe met 3 dochters die het slachtoffer werden van de christenvervolging. Ik las op sommige websites dat ze in de 2^e eeuw leefde maar op andere websites dat ze in de 3^e eeuw werd geboren en zij en haar dochters op 15 mei 304 met een zwaard werden gedood. Sophia is beschermheilige tegen de nachtvorst, en wordt daarom soms ook ‘Koude Sophie’ genoemd. In Duitsland wordt de spreuk: ‘Pflanze nie vor der kalten Sophie’ nog steeds gebruikt. Sophia wordt vaak afgebeeld met haar drie dochters die voor Geloof, Hoop en Liefde staan.

Ik ken de term IJsheiligen dus al mijn hele leven, maar ze is al heel veel ouder: de eerste berichten over IJsheiligen dateren van rond het jaar 1000. En ze is zeker niet alleen Nederlands: ze wordt in Europa gebruikt in landen waar er 4 duidelijk van elkaar te scheiden jaargetijden zijn, zoals Nederland, Duitsland, Hongarije, Zwitserland, Engeland, Frankrijk, etc..

Wat betekenen deze 5 dagen nu eigenlijk voor het weer?

Deze 5 dagen luiden de periode in waarin de kans op nachtvorst heel klein wordt en er een periode aanbreekt met warmere temperaturen, zowel overdag als ’s nachts. Om die reden kun je vanaf (ongeveer) die dagen vorstgevoelige planten uitplanten. En daar hebben we er in de moestuin vrij veel van, denk aan komkommers, maïs, bonen, courgettes, pompoenen, aubergines, paprika’s, tomaten, pepers, zoete aardappelen, citroengras, gember, basilicum, anijs, en ook moestuinbloemen als afrikaantjes, dropplant, Salvia, etc..

Door onder andere klimaatverandering, het weer (na een mooie week in april), nieuwe rassen, en waarschijnlijk ook ongeduld, hebben we nog wel eens de neiging om te vroeg te zaaien en te vroeg uit te planten. En soms gaat dat goed, maar het weer laat zich nooit voorspellen. Er zijn jaren dat er al een paar weken voor IJsheiligen geen vorst meer is, maar er zijn ook jaren dat er eind mei (en een enkele keer zelfs in juni) nog een nachtvorst voorkomt. Toch blijft het blijft vooralsnog een ijkpunt waar je redelijk op kunt vertrouwen.

Dit jaar, in 2019, hebben de IJsheiligen zich bijna tot op de klok bewezen: op 14 mei was er nog nachtvorst. Maar nu lijkt het dan toch echt structureel warmer te worden. En dus gaan we hier de komende dagen de vorstgevoelige planten buiten uitplanten.

Maar ook wij zijn wel eens eigenwijs, en ongeduldig. Ook hier hebben we wel eens begin mei bonen uitgeplant, omdat het zulk mooi weer was, omdat de tuin groen werd, de temperatuur al lekker warm werd. En soms gaat dat goed en komt er geen vorst meer. Maar er zijn ook jaren dat het fout gaat, en bonen kunnen echt niet tegen kou:

Planten die ‘te’ vroeg worden uitgeplant gaan bij wat nachtvorst niet altijd gelijk dood, maar ze krijgen er wel een dreun van, en het helpt vervolgens ook niet dat de grond en het water nog zo koud zijn. Soms zie je planten weer bijkomen maar na 1 of 2 weken alsnog wegkwijnen.

Wij blijven natuurlijk altijd wel eens iets te vroeg zaaien en uitplanten, maar dat doen we bij voorkeur met soorten en rassen waarvan we zaden toch over hebben, of waarvan de kiemkracht is of gaat verlopen. Want het blijft een gokje. Met nieuwe en soms kostbare zaden/planten wachten we elk jaar toch maar braaf tot deze IJsheiligen!

Moestuingroetjes,

Diana

Lees ook: Munt in pot