Zelf zaden oogsten: fruit en kruiden

Dit is dan het laatste deel in de korte serie over het zelf oogsten van zaden. In 3 eerdere blogs schreef ik al eens waarom zelf zaden oogsten zo leuk is en over het oogsten van zaden van andere soorten:

Algemene informatie en zaden oogsten van eenjarigen.

Zaden oogsten van groenten: bladgewassen, koolgewassen en wortelgewassen.

Zaden oogsten van groenten: peulgewassen en vruchtgewassen.

Dit keer wil ik iets vertellen over het oogsten van zaden van fruit en kruiden. En dan is natuurlijk de eerste vraag: is het handig en nuttig om zelf fruitbomen en -struiken te zaaien? Geloof me, ik heb het in mijn beginnende tuinjaren allemaal gedaan; van appelzaden uit een klokhuis tot een avocadopit en zaden uit een citroen, en een vijg, etc.. En verkeerd is het nooit verkeerd want je leert wat lastigere soorten te zaaien en je komt erachter hoe lang het duurt voor zo’n zaadje kiemt, zaailing groeit en hoe gevoelig ze kan zijn voor ziekten en plagen. Voor alle duidelijkheid; ik heb vroeger dus van alles gezaaid maar ik heb er niets meer van in de tuin en dat zegt wellicht genoeg. Het lukt wel hoor maar het resultaat laat heel erg lang (soms jaren) op zich wachten en de kans dat de boom anders wordt dan je denkt is heel groot (want de kans op kruisen is heel groot en de meeste fruitbomen zijn niet voor niets geënt op een onderstam). Over het zaaien van appels en peren, kersen en druiven, etc. ga ik het verder dus niet hebben. Stekken of afleggen kan voor sommige soorten als bijvoorbeeld een braam of framboos wel een heel goede optie zijn, wellicht kan ik daar in een later blog nog eens wat over schrijven.

Dan blijven er dus nog maar een paar fruitsoorten over waar je wel zelf zaden van kunt oogsten:

Aardbeien

Dit is leuk wanneer je eens wilt zien hoe een aardbeienzaadje kiemt, groeit, etc.. Want het is verder in alles een hachelijke onderneming. Een aardbei is een schijnvrucht, je kunt de kleine pitjes van een rijpe aardbei pulken en zaaien. Dat is niet zo moeilijk, de zaadjes kiemen bij kamertemperatuur binnen een week of 2 tot 3. De zaailingen groeien heel langzaam en zelfs bij zeer vroeg zaaien levert dat eerste jaar zeker nog geen aardbeienoogst op. Bovenin zijn aardbeien kruisbestuivers, de kans dat de aardbeien die je uit zelf geoogste zaden opkweekt hetzelfde zijn is klein. En er is nog iets; de meeste aardbeien zijn F1-hybriden, waarbij nakomelingen uit zelf geoogste zaden altijd anders zullen zijn (bijvoorbeeld in vorm, smaak, grootte, gezondheid, opbrengst). Maar de allerbelangrijkste reden om je af te vragen of je zelf zaden wilt oogsten en zaaien van eigen aardbeien is dat aardbeien heel gemakkelijk en snel stekken. En gestekte planten leveren wel identieke planten op die ook nog eens sneller groeien en vruchten geven. En daar heb ik al eens een blog over geschreven: https://www.pokon.nl/blog/aardbeien-stekken/

Ananaskers (Physalis)

Het zelf oogsten van zaden gaat heel gemakkelijk: snijd een vruchtje open, druk het vruchtvlees er tussen duim en wijsvinger in een bakje water uit, verwijder velletjes, zeef met een theezeefje de zaden eruit en laat die een aantal dagen op een schoteltje drogen. Bedenk dat verschillende rassen met elkaar kunnen kruisen. En je kunt dit dus zelfs ook doen met een gekocht vruchtje. Bij dat laatste kun je alleen wel bedenken dat ananaskers eigenlijk een subtropisch gewas is waarbij een gekocht ras (en de zaden die je daar zelf uit oogst) vaak net iets beter tegen ons koele klimaat kan dan een geïmporteerd vruchtje waar je zaden uit haalt.

Meloen

Zaden uit een gekochte meloen halen is vaak niet wenselijk omdat de meeste meloenen die je in de winkel kunt kopen F1-hybriden zijn. Bovendien kruisen meloenrassen onderling heel gemakkelijk. Gekruiste meloenzaden leveren vaak planten met afwijkende vruchten op die heerlijk geuren maar niet zoet smaken en melig zijn. Maar het is zeker de moeite waard om uit een meloen van je eigen meloenplanten zaden te oogsten, mits je dus maar 1 ras in de tuin hebt. Het oogsten zelf gaat heel gemakkelijk: snijd een rijpe meloen open en haal daar de zaden uit, spoel ze af, verwijder draden, laat uitlekken en laat ze op een schoteltje bij kamertemperatuur minimaal een week drogen. Als de zaden goed gedroogd zijn kun je door met duim en wijsvinger de zaden in te drukken voelen of de zaden leeg of goed gevuld zijn. Mijn ervaring is dat soms niet alle loze zaden blijven drijven en ook niet alle goede zaden zinken in de bekende zinktest). Dit hele verhaal geldt trouwens ook voor de watermeloen, met de opmerking dat watermoelen en meloenen niet met elkaar kruisen.

Zaden van kruiden

En tot slot dan nog iets over het oogsten van zaden van kruiden. Er bestaan heel veel kruiden, van eenjarig tot vast, van tropisch tot winterhard, er zijn zelfs kruiden die helemaal geen zaden geven. Hieronder vind je een selectie van de meest bekende kruiden met wat informatie over het zelf oogsten:

Van onderstaande eenjarige kruiden is het vrij gemakkelijk om zelf zaden te oogsten. Uiteraard voorkom je kruisbestuiving door verschillende rassen van een plant ver van elkaar te houden. Deze kruiden maken bloempjes in de zomermaanden, en vervolgens kun je op de plaats waar de bloempjes zaten in de nazomer of herfst de zaden in schermen, aartjes, etc. vinden. Wacht uiteraard tot de zaden rijp zijn voor je ze oogst:

• Basilicum
• Dille
• Komkommerkruid (Borago)
• Koriander
• Eenjarig bonenkruid (Satureja hortensis)
• Champagneblad (Acmella)
• Tuinkers
• Waterkers

Op de foto: Basilicum

Onderstaande soorten zijn winterharde vaste planten. En ook deze kruiden bloeien allemaal in voorjaar of zomer. Na de oogst wacht je uiteraard tot de zaden rijp zijn voor je ze oogst, je kunt ze altijd vinden op de plaats waar de bloempjes zaten:

• Bieslook
• Citroenmelisse
• Daslook
• Knoflookbieslook
• Bloedzuring
• Zuring
• Maggi
• Venkel (bedenk dat venkel kan kruisen met knolvenkel)
• Munt (met de opmerking dat de zaden geen soortechte zaailingen opleveren en het daarom veel handiger is om uitlopers uit te graven en op te potten tot ze groot genoeg zijn)

Op de foto: knoflookbieslook

Onderstaande planten zijn tweejarig en dat maakt het oogsten van zaden lastiger. Ze zullen de winter met wat bedekking moeten overleven en gaan dan in het late voorjaar bloeien, je kunt dan de zaden in de nazomer oogsten. In een warme en droge zomer kunnen planten soms al in het eerste jaar doorschieten en dat maakt het oogsten van zaden dan makkelijker (wanneer de schermen na de bloei droge zaden bevat die je losjes van de plant kunt wrijven):

• Peterselie
• Selderij. Bedenk dat selderij kan kruisen met knolselderij en bleekselderij, en platte peterselie kankruisen met krulpeterselie en wortelpeterselie

Een andere bekende groep is die van de mediterrane kruiden, soms zijn het planten maar soms ook heesters of halfheesters. Je kunt zaden van deze soorten oogsten, zeker bij wat meer bijzondere rassen is dat de moeite waard (mits de rassen niet kunnen kruisen). Bedenk dat deze planten/heesters vaak ook prima kunnen worden gestekt en dat is ook een leuke manier om ze te vermeerderen. Zoek in ieder geval na de bloei naar de hoesjes waar de zaden in zitten, laat ze aan de plant tot ze droog en dor zijn, de hoesjes gaan dan vaak vanzelf wat open staan zodat je de rijpe zaden kunt zien en oogsten.

• Vast bonenkruid (Satureja montana)
• Hyssop
• Lavendel
• Oregano
• Rozemarijn
• Salie
• Tijm
• Stevia (maar deze plant bloeit door lichtgevoeligheid zo laat – oktober/november – dat het vaak niet lukt om deze bloemen nog te laten bevruchten en de zaden te laten rijpen voor de winter begint)

En dan zijn er tot slot nog 2 soorten die wel bloeien maar steriel zijn (geen zaden maken) en die je dus alleen via stek of uitlopers kunt vermeerderen:

• Citroenverbena
• Mierikswortel

Op de foto: Koriander

Tot zover in 4 delen iets over het zelf zaden oogsten van planten uit je eigen tuin. Sommige mensen vinden het een hoop gedoe en kopen elk jaar zaden. Ik koop trouwens ook elkaar weer zaden hoor, van allerlei leuke en bijzondere soorten en rassen. Maar daarnaast heb ik een jaar of 15 geleden voor het eerst eens zelf zaden geoogst en dat is ondertussen flink ontspoord en bijna een 2^e natuur geworden. Bij elke leuke plant in mijn tuin, maar ook soms van een vrucht die ik koop, of van een plant die ik in een park zie, of op vakantie, van een zaaddoos in een bloemstuk, een lekkere tomaat van de markt, etc., ploppen altijd weer dezelfde gedachten op: zouden er rijpe zaden in zitten, zou ik ze kunnen oogsten, zouden ze kunnen kiemen, zouden ze willen groeien in mijn tuin? Een kleine verslaving wellicht, maar naar mijn mening geen ongezonde :-)

Moestuingroetjes,

Diana

Lees ook: Zelf zaden oogsten van groenten