Zelf zaden oogsten van groenten

Ik schreef eerder al een blog over het zelf oogsten van zaden van eenjarige bloemen. Lees daar vooral eerst nog even de algemene informatie over hoe je zaden het best kunt oogsten en drogen, etc.: https://www.pokon.nl/blog/oogsten-eenjarigen/

Aan de hand van die blog kreeg ik wat vragen van mensen die vroegen of je ook zaden kunt oogsten van pompoenen, kool, etc. Ik heb in mijn leven al enorm veel zaden geoogst, of geprobeerd te oogsten (het is zeker niet altijd gelukt). Vandaar deze week een blog over het zelf zaden oogsten van bladgewassen, wortelgewassen en koolgewassen”. Van een aantal van deze groenten kun je zelf prima zaden oogsten. Maar niet elke groente is eenjarig. Sterker nog; de meeste groenten zijn tweejarig. Dat maakt zaden oogsten lastiger omdat je de plant zult moeten overwinteren. Daarnaast doen sommige groentezaden er heel lang over om zaden te maken, waardoor het wel mogelijk is maar zeker niet altijd handig of makkelijk.

Geschikte en ongeschikte groenten

Hieronder vind je een lijst met een aantal van de genoemde groentesoorten, met daarachter de reden waarom ze wel of niet geschikt zijn om er zelf zaden van te oogsten.

Slasoorten

Alle slasoorten zijn geschikt om zaden van te oogsten. Het heeft wel wat tijd nodig maar een mooi en bijzonder slaras is in doorgeschoten toestand ook nog eens heel mooi. Laat een krop sla van één ras doorschieten. De planten worden dan ruim een meter hoog en bloeien met gele bloempjes. Na die bloei worden in de nazomer de kleine zaadhoesjes gevormd die open springen wanneer ze rijp zijn (pluisjes). Elk pluisje zit vast aan een crèmekleurig of bruin zaadje. Eén doorgeschoten krop sla kan al enkele honderden zaden opleveren.

Andijvie

Van andijvie is het lastiger om zaden te oogsten, het is een tijdrovend en pijnlijk werkje. Doorgeschoten andijvie wordt heel groot (een meter hoog en breed). Ze vormt prachtige paarse bloemen en een aantal weken daarna worden de zaden gemaakt. Die zaden zitten in heel scherpe/ stekelige hoesjes. Ik heb het zelf één keer geprobeerd en na een paar hoesjes ben ik gestopt, zo pijnlijk was het. Er bestaan ook niet zo veel prachtige andijvierassen (zoals bij sla), en een zakje andijviezaden is vrij goedkoop. Als je een wat wildere tuin hebt is het wel prachtig om een plant eens door te laten schieten. Ditzelfde verhaal geldt trouwens ook voor cichorei (familie van andijvie).

Selderij

Snijselderij, bleekselderij en knolselderij zijn nauw familie van elkaar (ze kunnen dus onderling kruisen). Ze zijn tweejarig maar niet winterhard. Om zaden te oogsten zul je daarom de planten in pot moeten houden, vorstvrij overwinteren, na de winter uitplanten en wachten op de bloei en de rijping van zaden in de nazomer. Het kost dus veel tijd en werk, en selderijzaden zijn relatief goedkoop. In een droge, zonnige zomer kan snijselderij wel eens gaan bloeien, en dan is het wel heel gemakkelijk om er zaden van te oogsten (wanneer de bloemen zijn uitgebloeid worden de lichtbruine zaden gevormd, ze zijn rijp wanneer ze vallen wanneer je ze aanraakt).

Radijsjes

Van radijsjes kun je makkelijk zaden oogsten. De doorgeschoten planten worden ruim een meter hoog en vrij breed, ze bloeien prachtig met wit tot paarse bloempjes (afhankelijk van het ras). Ze kruisen heel gemakkelijk met andere rassen. Dat is niet erg want de uitkomst kan een heel mooie mix van kleuren en vormen zijn. Op de foto zie je links de bloemen van radijs, in het midden de dan nog onrijpe peultjes, ze moeten bruin en dor worden voor je er de zaden uit kunt oogsten. En de derde foto is het resultaat uit zaden die ik zelf eens oogstte.

Mosterdblad

Van mosterdblad is het heel leuk en gemakkelijk om zaden te oogsten. Zorg dat verschillende rassen niet kunnen kruisen (of oogst een mengsel). De planten schieten in de zomer makkelijk door en bloeien heel rijk met gele bloempjes die veel bestuivers aantrekken. Na de bloei worden de peultjes langs de stengels gemaakt, enkele weken daarna kun je, wanneer de peultjes dor en lichtbruin zijn, de zaden eruit oogsten. Ditzelfde geldt ook voor rucola.

Uien, preien, knoflook

Van uien, prei, knoflook en sjalotten is het lastiger om zaden te oogsten. Ook dit zijn tweejarige planten (winterprei kun je gewoon buiten laten staan maar bijvoorbeeld rode uien moet je rooie, vorstvrij overwinteren en in het voorjaar weer uitplanten). Alle uien (net als sieruien) bloeien heel mooi in hun tweede jaar en lokken veel hommels en bijtjes. Soms schieten planten in hun eerste jaar al door, en als dat gebeurt is het heel leuk om een paar planten in bloei te laten komen. Het oogsten van zaden wordt dan ook een stuk makkelijker want na enkele weken verschijnen de zwarte zaden. De zaden blijven niet veel langer dan 1 tot 2 jaar kiemkrachtig. Ik heb het zelf eens geprobeerd met verschillende rassen uien; op de foto zie je links bloeiende prei, in het midden rijpe zaden. Rechts zie je het resultaat uit zaden die ik zelf oogstte; erg leuk en lekker! Ik was toen zo enthousiast dat ik een deel van de planten weer door heb laten schieten. De nakomelingen daarvan waren juist kwalitatief slecht; kleine gele uien die niet bewaard konden worden. Mijn ervaring is dus dat het één generatie goed gaat maar de generatie daarna teleurstellend is en je wellicht beter weer verse zaden kunt kopen.

Bieten

Van bieten en snijbiet (familie van elkaar, ze kunnen dus ook kruisen) kun je gemakkelijk zaden oogsten. Het zijn tweejarige planten maar ze kunnen in een warme en droge zomer wat makkelijker al in hun eerste jaar doorschieten(mede afhankelijk van het ras). De planten worden ruim 125 centimeter hoog en de bloei is onbetekenend. Daarna worden de zaden (eigenlijk zijn het vruchtkluwen) gemaakt, je kunt ze oogsten wanneer ze bruin en droog zijn. Het is vooral leuk om zaden te oogsten van wat meer bijzondere rassen. Op de foto zie je links een bietenplant die doorschiet, in het midden de rijpe zaden aan de plant en rechts een mengsel van verschillende kleuren/rassen bieten.

Spinazie

Van spinazie heb ik nog nooit zaden geoogst, om de simpele reden dat je voor een paar euro een zak met honderden spinaziezaden kunt kopen. Maar aangezien spinazie eenjarig is en snel doorschiet moet het mogelijk zijn. Pas in dat geval wel op met scherpzaad spinazie want zoals de naam al zegt zijn die zaden pijnlijk scherp.

Koolgewassen

De moeilijkste groep om zelf zaden van te oogsten zijn koolgewassen, zoals bloemkool, Chinese kool, spitskool, paksoi, rode kool, etc..

Koolgewassen zijn tweejarig en kruisen heel gemakkelijk, rassen onderling maar soms ook soorten onderling (omdat de meeste soortennu eenmaal heel nauw familie van elkaar zijn). Daarnaast moet je de planten overwinteren (boerenkool is winterhard maar koolrabi bijvoorbeeld niet). Pas in het najaar van hun tweede jaar kun je de zaden oogsten. Koolplanten zijn ook nog eens behoorlijk ziektegevoelig, om die reden zie je vaak F1-hybridezaden in (web)winkels. Van F1-hybridezaden kun je geen zaden oogsten zonder dat het invloed heeft op de nakomelingen. Al met al dus een hachelijke onderneming, zeker op onze volkstuin waar ook wel eens kolen doorschieten bij tuinburen. Ik waag me daarom niet vaak aan het oogsten van koolzaden. In een besloten tuin, met een goed ras, en heel veel tijd is het wellicht wel leuk. Want eerlijk is eerlijk; bloeiende koolplanten kunnen wel een blikvanger in de tuin zijn en lokken ook veel bestuivers naar je tuin. Op de foto hieronder zie je bloeiende (sprouting) broccoli.

Knolvenkel

Van knolvenkel kun je vrij gemakkelijk zelf zaden oogsten. Ze schiet vaak al in haar eerste jaar door (mits je haar in het voorjaar zaait). Na de grote gele bloemschermen worden in de nazomer de zaden gevormd die je oogst wanneer ze bruin en droog zijn en afvallen wanneer je ze aanraakt. Bedenk dat knolvenkel kan kruisen met het kruid venkel.

Pastinaken

Van pastinaken heb ik nog nooit zaden geoogst. En dat heeft 4 redenen. Reden 1: ze is tweejarig, de planten gaan pas na de winter bloeien en je kunt de zaden dus pas in de nazomer van het 2^e jaar oogsten. Reden 2: voor een klein bedrag krijg je heel veel pastinaakzaden. Reden 3: pastinaakzaden blijven slechts 1 tot hooguit 2 jaar kiemkrachtig. En reden 4: er zijn alleen witte pastinaken met groen blad. Er zijn wel verschillende rassen maar geen bijzondere kleuren of vormen in blad of wortel waardoor ik een bepaald ras zelf wil behouden.

Wortels

Een beetje hetzelfde geldt ook voor worteltjes; ze zijn tweejarig, maar nu moet je de worteltjes eerst vorstvrij overwinteren voor je ze in het voorjaar weer uitplant zodat ze kunnen gaan bloeien. Ook wortelzaden zijn vrij goedkoop en je krijgt veel zaden in een zakje. Het verschil is dat worteltjes wel in meerdere leuke kleuren verkrijgbaar zijn; van wit en geel tot rood en zelfs paars. Dat maakt het zelf zaden willen oogsten aantrekkelijker. Maar er is 1 groot nadeel; ze kruist heel gemakkelijk met de wilde wortel die je in veel bermen als onkruid ziet. Dat zorgt ervoor dat ik het zelf nog nooit heb geprobeerd.

Ik hoop dat dit verhaal en foto’s je wellicht helpen te bedenken van welke groenten je wel of geen zaden wilt of kunt oogsten.

Mocht je het leuk vinden om nog meer over het zelf oogsten van zaden te lezen, dan zou ik de volgende keer iets kunnen vertellen over het zelf oogsten van bijvoorbeeld vruchtgewassen als tomaten, aubergine en pepers, of over de oogst van verschillende kruiden. Laat het vooral even weten!

Moestuingroetjes,

Diana

Lees ook: Zelf zaden oogsten van eenjarigen