Zelf zaden oogsten van groenten deel II

Dit is het derde deel in de korte serie over het zelf oogsten van zaden. In een eerder blog schreef ik al eens waarom zelf zaden oogsten zo leuk is en iets over het oogsten van zaden van eenjarigen: https://www.pokon.nl/blog/oogsten-eenjarigen/

In deel 2 schreef ik over het oogsten van bladgewassen, koolgewassen en wortelgewassen: https://www.pokon.nl/blog/zelf-zaden-oogsten-van-groenten/.

Aandachtspunten per soort

Dit keer een stukje over het oogsten van zaden van peul- en vruchtgewassen. Het is vrij gemakkelijk om zelf zaden van deze planten te oogsten, omdat dit eenjarige planten zijn (ze hoeven dus niet te overwinteren om pas in het volgende jaar te bloeien en zaden te maken). Maar er zijn wel een aantal aandachtspunten per soort:

Peulgewassen

Alle peulgewassen zijn eenjarig en zelfbestuivend. Dat betekent niet dat ze niet kunnen kruisbestuiven, peulgewassen worden graag bezocht door insecten. Pas dus vooral op voor het kruisen van rassen onderling. Soorten onderling kunnen niet kruisen (tuinbonen kruisen niet met doperwten en sojabonen kruisen niet met sperziebonen). Maar stamsperziebonen kruisen bijvoorbeeld wel met stoksnijbonen (beide zijn bonen = Phaseolus vulgaris). En doperwten kruisen met peultjes (want beide zijn erwten = Pisum sativum).

Zorg dat je verschillende rassen een minimaal 15 meter uit elkaar plant als je er zaden van wilt oogsten (of zaai het ene ras vroeger dan het andere ras zodat ze niet tegelijkertijd bloeien).

Het is verder gemakkelijk om zaden van peulvruchten te winnen: laat een aantal peulen van een soort hangen tot ze dor, droog en bruin zijn. Oogst de peulen en laat ze op een warme en droge plaats drogen. Haal vervolgens de boontjes/erwtjes uit de peulen.

Belangrijk: na het oogsten, drogen en schonen van bonen (sperziebonen, snijbonen, bruine bonen, etc.) vries je die droge bonen 48 uur in. Haal ze daarna uit de vriezer, laat ontdooien en droog nog een paar dagen na. De reden: bonenkevers kunnen heel kleine gaatjes in boontjes boren om daar eitjes in te leggen. In de gedroogde boontjes worden de larven geboren en zij gebruiken het boontje als voedsel, vreten zich een weg naar buiten. Dat gebeurt zeker niet elk jaar en bij elke boon maar je kunt het niet zien, je doet dit dus uit voorzorg.

Vruchtgewassen

Ook dit zijn eenjarige groenten en daardoor geschikt om zelf zaden van te oogsten. Zorg er ook nu weer voor dat rassen van dezelfde soort niet te dicht bij elkaar staan en kunnen kruisen. Je oogst deze zaden altijd van volledig rijpe vruchten. Extra bijzonderheden:

Aubergines

Laat vruchten volledig rijp worden: dit duurt heel lang (8 tot 12 weken), tot de aubergine van kleur verandert (vaak grijsgroen of fluorescerend geel). Snijd de aubergine voorzichtig open (beschadig zo min mogelijk zaden). Dompel de auberginestukken in een bak water en knijp er een paar keer in (tot ze zich als een spons met water vult). Je kunt de zaden dan makkelijk uit het vruchtvlees duwen. Zeef en spoel de zaden en laat ze op een schoteltjeeen week goed drogen.

Courgettes & pompoenen

Deze planten kruisen gemakkelijk, rassen onderling maar ik heb ook wel eens gezien dat courgettes kruisen met pompoenen. Het is moeilijk om raszuivere zaden te oogsten want ze kruisen over grotere afstanden. Ik zou zelf alleen zaden oogsten wanneer er in een omtrek van 100 meter geen andere pompoenen of courgettes groeien. Met de hand bestuiven is een optie: het stuifmeel van een mannelijke bloem op de stamper van de vrouwelijke bloem vegen. Daarbij moet je wel voorkomen dat de vrouwelijk bloem ook nog door insecten kan worden bestoven (door de bloem te beschermen door er bijvoorbeeld vliesdoek omheen te binden).

Daarnaast is er nog iets: gekruiste courgettes/pompoenen kunnen bitter en licht giftig zijn. Dat komt omdat de vruchten van gekruiste planten meer cucurbitacinen kunnen bevatten. Je hoeft trouwens niet bang te zijn dat je per ongeluk zo’n vrucht eet want ze is dan zo bitter dat ze oneetbaar is. Aangezien onze courgettes en pompoenen op een volkstuinencomplex groeien waag ik me zelf niet meer aan het oogsten van zaden. Wil je het toch proberen: laat een vrucht volledig afrijpen (vaak verandert ze van kleur bij afrijping zoals geel of rood of oranje. Snijd de vrucht open, haal de zaden eruit, was ze, en laat ze minimaal een week goed drogen.

Augurken & komkommers

Voor augurken en komkommers geldt een beetje hetzelfde als voor courgettes en pompoenen: ook deze planten zijn zeer nauw verwant en kruisen gemakkelijk, met andere rassen en onderling. Wil je er toch zelf zaden van oogsten (niet van de F1 hybride-rassen want die leveren bijna altijd nakomelingen van mindere kwaliteit op); houd een plantafstand van minimaal enkele tientallen meters aan, of bestuif met de hand zoals ik dat hierboven beschreef. Ook nu geldt: gekruiste augurk- of komkommerplanten kunnen zeer bittere en licht giftige vruchten bevatten.

Laat de augurk of komkommer vervolgens volledig afrijpen, tot ze heel dik/groot en geel/bruin van kleur is. Snijd de vrucht dan open en oogst de zaden. Doe de zaden in een bakje water; loze zaden drijven, volle zaden zakken naar de bodem. Laat de zaden minimaal ee week goed drogen (bijvoorbeeld op een stukje keukenpapier).

Mais

Zelf zaden oogsten van maïs is lastig omdat de kans op kruisbestuiving heel groot is (over een afstand van wel 500 meter), ze kruist ook met siermaïs en voedermaïs. De enige veilige manier om zelf zaden te oogsten is zelf bestuiven: doe een papieren zak over de vrouwelijke bloeikolf en bindt vast. Als de mannelijke bloem (de graanachtige halmen bovenop de plant) stuifmeel afgeeft verwijder je de zak en bestuif je zoveel mogelijk van de zijdezachte draden van de kolf. Bind daarna de zak weer om de kolf tot die zich ontwikkeld. Laat de kolf aan de plant rijpen, tot ze donkergeel, rimpelig en droog is. Oogst de kolf en laat de losse korrels nog een aantal dagen goed nadrogen.

Paprika's & pepers

Dit is een soort waarvan het heel makkelijk is om zelf zaden van te oogsten. Paprika’s en pepers zijn eigenlijk dezelfde planten en kunnen daardoor makkelijk kruisen, houd dus voldoende afstand tussen 2 rassen. Verder is het heel simpel: laat een mooie gezonde vrucht aan de plant rijpen (niet overrijp maar wel rijp, niet nog voor een deel groen). Oogst de paprika of peper, snijd open en haal de zaden eruit, de paprika of peper kun je daarna gewoon opeten. Laat de zaden op een schoteltje nog een aantal dagen drogen. Je kunt dus ook van paprika’s en pepers zaden oogsten wanneer je eens een leuk, lekker of bijzonder ras op vakantie of een markt hebt gekocht. Oogst liever geen zaden van F1-hybriderassen omdat die kans geven op bijvoorbeeld een kleinere opbrengst of andere smaak, etc..

Tomaten

Ook heel leuk en makkelijk om zelf zaden van te oogsten. Voorkom kruisbestuiving door planten van verschillende rassen enkele meters uit elkaar te planten. Oogst geen zaden van F1 hybriden, om de al eerder genoemde reden. Maar van een heerlijke tomaat (die je bijvoorbeeld van een tuinbuurman krijgt, of op vakantie tegenkomt) kun je zeker eens proberen zaden te oogsten.

De zaden van tomaten bevatten een kiemremmend geleilaagje, je kunt dat geleilaagje oplossen door het sap met de zaden van tomaten te laten fermenteren, maar dat is een vies werkje dat vooral handig is als je veel zaden wilt oogsten. Voor een kleinere hoeveelheid zaden is het handiger om de zaden met geleilaagje op een keukenpapiertje te ‘smeren’ en dat te laten drogen. Je kunt de gedroogde zaden later van het papiertje ‘pulken’ of zaai ze met papier en al, dat gaat ook prima. Een andere methode is het mengen van de zaden-in-gelei met wat fijn zand; goed roeren, een aantal dagen laten drogen en dan zeef je de zaden gemakkelijk uit het zand.